#6 Lợi thế cạnh tranh cá nhân (phần 2) - thứ làm mình trăn trở đêm ngày

Đây là chuỗi bài viết về cách mình đã xây dựng lợi thế cạnh tranh cá nhân, qua những câu chuyện đầy cũng đầy tính cá nhân. Bài viết phần trước: Lợi thế cạnh tranh cá nhân (phần 1) - thứ làm mình khó chịu vô cùng. Bài này mình sẽ viết về những thứ khiến cho mình trăn trở đêm ngày.

Trước khi vào bài viết, mình muốn gửi đến các bạn một bài hát của Josh Radnor mà mình nghe đi nghe lại nhiều lần gần đây.

Ở phần trước, mình đã chia sẻ về việc tìm ra khát vọng thông qua những điều khiến bản thân khó chịu nhất. Hôm nay, mình muốn nói về mảnh ghép tiếp theo của lợi thế cạnh tranh: Những thứ tài sảnmà mình đang nắm giữ.

Câu chuyện bắt đầu vào khoảng thời gian trước khi mình chuyển sang làm Product Management. Lúc đó, mình đọc cuốn The Startup of You của Reid Hoffman (đồng sáng lập LinkedIn). Tác giả khuyên chúng ta hãy xem sự nghiệp của mình như một công ty khởi nghiệp.

Thời điểm ấy mình cũng đang làm việc tại một startup, nên mình thấm thía điều này vô cùng. Làm startup nghĩa là bạn phải sống chung với sự bất định, thiếu hụt thông tin và những thay đổi chóng mặt. Sự nghiệp cá nhân trong thời đại này cũng vậy, mọi thứ diễn ra với tốc độ tên lửa. Vì thế, tư duy khởi nghiệp trở nên tối quan trọng.

Cuốn sách đưa ra một công thức rất hay:

Lợi thế cạnh tranh = Tài sản (Assets) + Khát vọng (Aspirations) + Thực tế thị trường (Market Realities).

Mình sẽ không bàn về yếu tố "thị trường", đơn giản vì đó là thứ mình không kiểm soát được. Mình muốn tập trung vào thứ mình có - những "tài sản" đã giúp mình theo đuổi khát vọng tạo ra sự đổi mới cho cuộc sống của người khác.

Tài sản đầu tiên: thói quen viết

Mình viết khá nhiều. Ngày nào mình cũng cố gắng ghi lại những quan sát, suy nghĩ và cả những tranh đấu trong tư tưởng. Đôi khi, từ những mớ hỗn độn đó, mình chắt lọc được vài insight thú vị và chia sẻ lên LinkedIn.

Có hai bài viết của mình nhận được sự quan tâm rất lớn. Một bài nói về việc tại sao những PM thiếu nền tảng lại được làm lãnh đạo, bài còn lại bàn về sự vô nghĩa của từ khóa "product sense" khi phỏng vấn Junior. Cả hai bài viết này đều không sinh ra từ việc "cố gắng sáng tạo nội dung", mà chúng bật ra từ nỗi bức xúc và sự trăn trở của chính mình. Mình trăn trở về sự bất công, về những quy trình tuyển dụng sáo rỗng ảnh hưởng đến sự nghiệp của người khác.

Nhưng dù bản thân việc viết nó giúp ích cho mình rất nhiều, thứ quan trọng hơn đó là hoàn cảnh mà việc viết diễn ra. Mình luôn nhận thấy, dường như có điều gì đó đặc biệt xảy ra khi mình viết về những trăn trở.

Tài sản thứ hai: sự trăn trở

Để hiểu rõ nguồn gốc của tài sản này, mình phải tua ngược thời gian về hơn 10 năm trước.

Đó là ngày mình nhận kết quả trượt lớp 10 trường chuyên Lê Hồng Phong. Hôm ấy mình đã khóc như mưa. Ba mẹ mình dù khó khăn vẫn dồn hết hy vọng vào việc học của con cái để "đổi đời". Đến khi bị đè bẹp bởi gánh nặng kỳ vọng, mình mới hiểu thấu sức nặng của nó.

Nếu ví tâm thức của mình trước đó như một mặt hồ phẳng lặng, thì thất bại này giống như tảng đá khổng lồ rơi xuống, tạo ra những cơn sóng dữ dội va đập khắp thành hồ. Đó là lần đầu tiên, ý thức của mình bừng tỉnh.

Mình nhận ra mình đã ngạo mạn và hời hợt thế nào. Những ảo tưởng về cách thế giới vận hành bị sụp đổ hoàn toàn. Tâm trí mình lúc ấy giống như một khu rừng già cỗi bỗng nhiên bốc cháy. Ngọn lửa thiêu rụi những cây chết, những dây leo mục nát, dọn sạch những quan niệm sai lầm để chừa chỗ cho những mầm cây mới , đúng đắn hơn, được vươn lên.

Đó là lần đầu tiên mình biết thế nào là trăn trở thực sự - cảm giác như cơn khủng hoảng hiện sinh đang núp sau bụi cây sẵn sàng vồ lấy mình bất cứ lúc nào, nếu mình không cảnh giác đề phòng cũng như hóa giải nguồn cơn của cảm xúc đấy.

Những đêm dài trăn trở sau thất bại đó giúp mình ngộ ra một chân lý đơn giản nhưng quý giá: Thành tích không phụ thuộc vào trí thông minh bẩm sinh, mà phụ thuộc vào nỗ lực và phương pháp. Nghĩa là, mình có quyền năng thay đổi số phận nếu chịu hy sinh và cố gắng. Nghe rất rất là hiển nhiên, nhưng đối với một thằng nhóc lớp 10 vừa trải qua một sự kiện bật gốc cả thế giới quan như vậy, chân lý đó như một chiếc phao cứu sinh. Không phải mình kẹt với trí thông minh mà mình tự nhiên có, mà mình có quyền đưa ra lựa chọn mỗi ngày để định hình chính cuộc đời mình.

Sau đó, mình trải qua thêm vài lần "sụp đổ thế giới quan" nữa. Năm nhất đại học là cú sốc tri thức với môn Introduction to Compiler.

Môn học về trình biên dịch này khó đến mức đọc chương đầu tiên xong, trong đầu mình chỉ có duy nhất một suy nghĩ: "Dafuq is this?". Nhưng khác với lần trượt cấp 3, lần này mình chủ động kích hoạt chế độ "trăn trở". Mình không chấp nhận việc học vẹt hay copy bài, mặc dù cũng không có ai kề dao vào cổ kêu mình phải hiểu được cái đống này, và mình hoàn toàn có thể chỉ nhắm đến việc qua môn. Nhưng lần này mình đặt mục tiêu phải hiểu compiler đến mức có thể tự mình viết program và chạy đúng ý (mặc dù bây giờ thì mình quên gần hết kiến thức rồi).

Mình đã ngồi lì ở quán cafe 2 ngày, vò đầu bứt tóc, cảm giác như kiến thức cứ trôi tuột đi. Trong lúc tuyệt vọng, mình tìm đến việc viết. Trước đó, mình chỉ viết theo dạng nhật ký để giải tỏa cảm xúc là chính, chứ chưa từng xem việc viết như một công cụ tư duy. Nhưng vì một lý do nào đó, mình đã mở WordPress lên, nghĩ gì viết nấy. Chính quá trình viết đã buộc tư duy mình phải sắc nét hơn. Những chỗ mình tưởng là hiểu rồi, khi viết ra mới thấy lủng củng – nghĩa là chưa hiểu. Mình viết, xóa, rồi lại viết.

Và rồi, khoảnh khắc "Aha!" xuất hiện. Mình đạt được sự thông suốt hoàn toàn (như kiểu đắc đạo vậy). Để kiểm chứng, mình đã viết thành công chương trình đó và đăng một bài blog giải thích cặn kẽ về nó. Bài blog đó làm mình tự hào hơn cả điểm số, vì để code chạy được bạn có thể copy, nhưng để viết cho người khác hiểu, bạn phải thực sự làm chủ kiến thức.

Lời kết

Tóm lại, hành trang của mình gói gọn trong 2 thứ tài sản: thói quen Trăn trở và thói quen viết. Chúng là công cụ giúp mình điều hướng trong sự nghiệp làm sản phẩm đầy chông gai này.

Nhưng nếu phải chọn một, mình sẽ chọn sự trăn trở. Việc trăn trở giúp mình không chấp nhận những câu trả lời hời hợt. Nó buộc mình phải phân rã vấn đề, nhìn từ nhiều góc độ, lật đi lật lại các giả định cho đến khi tìm ra một lời giải thích thỏa đáng. Khi bạn trăn trở đủ lâu, bạn sẽ tự tìm đến việc viết (hoặc nói, hoặc vẽ) để hữu hình hóa mớ bòng bong trong đầu.

Làm sản phẩm (Product) là đối mặt với sự phức tạp và bất định. Trong hoàn cảnh đó, thứ duy nhất bạn có thể làm là giữ vấn đề đó trong đầu, trăn trở về nó ngày đêm. Để rồi một lúc nào đó, khi đang đi dạo hay rửa bát, giải pháp sẽ xuất hiện ở nơi bạn ít ngờ tới nhất. Đó chính là lợi thế cạnh tranh.